De vertellingen van Duizend-en-een-nacht vormen een uitwaaierende delta van verhalen uit de uitgestrekte regio die we tegenwoordig het Midden-Oosten noemen. Ze werden talloze malen verteld, vertaald, gebundeld, uitgezuiverd en opnieuw aangevuld. In het huis waar de ouders van de Perzisch-Nederlandse schrijver Kader Abdolah met ooms en tantes samenleefden, sierden drie boeken de schouwmantel: de Koran, een verzameling gedichten en de Perzische versie van deze sprookjesdelta.

Op ontroerende wijze vertelt ­Abdolah hoe de sprookjes als een zingend riviertje doorheen zijn proza stromen, maar met deze hertaling zet hij een volgende stap. Zoals het berustend in een vertelling klinkt: 'Het leven had dit pad voor mijn voeten gelegd.' Dat hij in de voetsporen treedt van zijn groot- en overgrootvader die beiden ook een versie schreven, voorziet het persoonlijke belang van dit werkstuk in ieder geval van extra glans.

Wie aan de verhalen begint, ervaart al snel hoe verraderlijk ze in elkaar overlopen. Namen, motieven, verhaalelementen komen vaak terug en lopen in elkaar over. Van Teheran en Damascus tot Caïro of China: overal wemelt het van listige prinsessen, adembenemend mooie slavinnen, jaloerse koningen of roverhoofdmannen. Overal verschalken djinns hun slachtoffers en steeds weer duiken dezelfde decors op: woestijnen, bazaars en slaapkamers waar noblesse oblige eerder uitzonderlijk wordt geslapen.

Doolhof

Deze verhalen zijn beoogd als een doolhof waarin het heerlijk verdwalen is. Verdwalen is eigen aan raamvertellingen natuurlijk. Achter het eerste raam zit Sheherazade, zij blijft elke nacht doorvertellen uit levensbehoud, want de koning aan wie ze werd toevertrouwd houdt er de onhebbelijke gewoonte op na zijn veroveringen na één nacht te vermoorden. Abdolah voegt echter nog een extra laag toe aan de vertellingen: om de paar hoofdstukken spreekt hij de lezer toe om één en ander in zijn context te plaatsen. Nuttig en verhelderend zijn die passages, van een uitweiding over de centrale rol voor vrouwen, over een literaire geschiedenis van de ontdekking en ontsluiting van deze verhalen tot een politieke schets van de verhoudingen tussen Arabieren, Perzen, christenen. (Arabieren voegden aan duizend Perzische sprookjes één toe. Oneindig plus één is oneindig in het kwadraat.)

In de eerste plaats blijkt deze verhalenboom een ode te zijn aan het vertellen zelf, aan de kracht van verbeelding. Onder een decoratieve laag van oriëntalisme springen daarbij universele verteltechnieken, motieven en onderwerpen in het oog die we allemaal kennen, van de metamorfoses uit klassieke mythen tot spanningsbogen die in Hollywood nog steeds dagelijkse kost zijn. Het belang van een goeie cliffhanger (Sheherazade weet als geen ander op het juiste moment een verhaal in stukken te hakken), het omkeren van rollen als schurken helden worden en omgekeerd, deze bundeling leest als een merkwaardige samenvatting van de sprookjes uit je jeugd, Netflixreeksen die je pas hebt ontdekt en alles ertussenin. Leerzaam, interessant en gewoon weldadig onderhoudend. Uitermate geschikt voor traagzame lockdowndagen.

Prometheus, 512 blz., 24,99 € (e-boek 14,99 €).

'De volgende nacht zei Sheherazade: O, gelukkige koning...' Waarna een nieuwe vertelling volgt. Over de dwerg die vier doden sterft maar aan het einde weer tot leven komt, en over de kleermaker, de jood, de opzichter en de christen die aan de doodstraf moeten ontkomen door een verhaal te vertellen. Over hoe de visser erin slaagt de djinn weer in de fles te krijgen. Over de drie of eigenlijk vier vrouwen die in hun paleis een sjouwer en drie derwisjen ontvangen, en ook kalief Haroen al-Rasjid en diens grootvizier.

Dat Kader Abdolah ooit een Nederlandse hervertelling zou maken van 1001 nacht stond in de sterren geschreven. Het is een rijk boek, door het levendige Nederlands van Abdolah, maar ook door zijn uitleg bij de verhalen. Om de paar nachten komt hij zelf in een kort hoofdstuk tussenbeide om uitleg te geven over kalief Haroen al-Rashid, of over de boekenkist van Gerard Keller, die 1001 nacht al in 1889 vertaalde. Zo haalt Abdolah de verhalen dichterbij. Zeer geschikt voor eindeloze corona-avonden.

Prometheus; € 24,99.

★★★½

'De volgende nacht zei Sheherazade: 'O, gelukkige koning...'' Waarna een nieuwe vertelling volgt.

Over de dwerg die vier doden sterft, maar aan het einde weer tot leven komt, en over de kleermaker, de Jood, de opzichter en de christen die aan de doodstraf moeten ontkomen door een verhaal te vertellen. Over hoe de visser erin slaagt de djinn weer in de fles te krijgen. Over de drie of eigenlijk vier vrouwen die in hun paleis een sjouwer en drie derwisjen ontvangen, en ook kalief Haroen al-Rasjid en zijn grootvizier.

Dat de Perzisch-Nederlandse schrijver Kader Abdolah ooit een Nederlandse hervertelling van '1.001 nacht' zou maken, stond in de sterren geschreven. Hij is ermee opgegroeid, en het heeft een erg belangrijke rol gespeeld in zijn literaire bewustwording. Het is een rijk boek, niet alleen door het levendige Nederlands van Abdolah, maar ook door zijn kundige uitleg bij de exotisch aandoende verhalen.

Om de paar nachten komt hij zelf in een kort hoofdstuk tussenbeide om uitleg te geven over kalief Haroen al-Rasjid, of over de boekenkist van de Nederlander Gerard Keller, die '1.001 nacht' al in 1889 uit het Arabisch heeft vertaald. Zo haalt Abdolah de verhalen dichterbij.

Deze hervertelling van legendarische verhalen uit het Midden-Oosten is dan ook zeer geschikt leesvoer voor eindeloze lockdownavonden.